Cây đại bi được dùng làm nguyên liệu cho cây thuốc và chưng cất tinh dầu trong y học dân gian. Tinh dầu có chứa chất norbornol, chất này có màu cầu vồng và tinh thể màu trắng giống như hoa mơ nên có tên là mai hoa băng phiến, một loại thuốc chữa bệnh được dùng ở phương Đông và phương Tây. Cây có tên khoa học là Blumea balsamifera (L.) DC, thuộc họ Cúc (Asteraceae), còn gọi là mai hoa băng phiến, long não hương, mai phiến, từ bi …
Y học cổ truyền cho rằng cây có vị cay nồng, tính nóng, mùi thơm, tính ấm, có tác dụng khu phong, chỉ thống, thông huyết, tán ứ, trị cảm sốt, ho, khó tiêu, thấp khớp, đau bụng kinh … dùng ngoài chữa vết thương và mụn nhọt, ghẻ lở, đắp hoặc đun nước tắm. Có thể dùng rượu để xoa bóp những vùng bị đau. Băng phiến có vị đắng, tính hơi hàn, vào kinh tâm, phế, tỳ. Khai khiếu, khử trùng, tác dụng chỉ thống; làm tan màng mông ở mắt, trị phong hàn, chỉ thống, đơn kinh, lạnh ngực, bụng.
Tìm hiểu về cây đại bi
Nhận biết dược liệu
Cây đại bi hay Từ bi là một cây nhỡ, cao từ 1,5m tới 2,5m. Thân có nhiều rãnh chạy doc, có nhiều lông, trên ngọn mang nhiều cành.
Lá hình trứng, hai đầu nhọn nhưng hơi tù, mặt trên có lông, mép lá gần như nguyên hay xẻ thành răng cưa. Vỏ lá thấy có mùi thơm dễ chịu của băng phiến.
Hoa màu vàng, mọc thành chùy ngù ở kẽ lá hay đầu cành. Trên hoa có nhiều lông tơ. Quả bế có 2 cạnh dài 1mm, mang chùm lông ở đỉnh.
Phân bố, thu hái, chế biến
Cây đại bi mọc hoang ở khắp nơi trong nước ta, từ rừng núi đến đồng bằng đâu cũng có. Thường cây hay mọc ở những đồi đã phát quang có nhiều ánh sáng, không thấy trong rừng sâu. Đại bi thường mọc thành bãi khá rộng. Vì chưa khai thác nên chưa thống kê được trữ lượng.
Thành phần hóa học
Trong lá đại bi thường có chừng 0,2% đến 1,88% tinh dầu và chất băng phiến. Thành phần chủ yếu của tinh dầu có d.bocnela, l.campho xineola, limonen, acid palmitic, acid myristic, còn chứa sesquiterpen alcol.
Bộ phận dùng
Lá phiến to dày, nhiều lông có mùi thơm hắc, thu hái quanh năm nhưng tốt nhất là mùa hè. Rửa sạch phơi âm can.
Mai hoa băng phiến thu được khi chưng cất lá rồi cho thăng hoa. Búp và lá non chứa nhiều Mai hoa băng phiến hơn các bộ phận khác.
Mai hoa băng phiến ở dạng tinh thể hình phiến trong suốt hoặc nửa trong suốt giống như phiến cánh hoa mai. Có mùi thơm nhẹ dễ chịu, vị cay mát, y học hiện đại gọi hoạt chất này là borneol.
Bài thuốc chữa bệnh từ đại bi
Chữa cảm sốt
Lá đại bi, lá bưởi, lá chanh, lá sả, mỗi thứ một nắm, rửa sạch, cho tất cả vào nồi, đun sôi. Để nồi nước trước mặt người bệnh, trùm chăn, lấy đôi đũa khuấy đều nước để hơi nước bốc lên cho ra mồ hôi. Xông từ 2 – 3 lần trong 1 tuần, khi dứt cảm cúm, có sốt nhẹ.
Hoặc lấy 1 nắm lá đại bi tươi, 1 nắm lá ngải cứu tươi, 1 nắm cám gạo trộn đều rang trên chảo cho tới khi nóng già, lấy ra gói vào 1 miếng vải chườm nóng khắp người để giải cảm.
Chữa ho
Lá đại bi 200g, lá chanh 50g, rễ cà gai leo 100g, rễ thuỷ xương bồ 100g, củ sả 100g, trần bì 50g. Tất cả phơi khô, cắt nhỏ nấu với nước 2 lần để được 700ml dung dịch, lọc, thêm 300ml xi rô để được 1 lít cao. Ngày uống 40ml, chia làm 2 lần.
Chữa viêm khớp dạng thấp
Rễ đại bi, kê huyết đằn, mỗi vị 30g. Sắc uống hoặc ngâm rượu uống.
Chữa đau bụng kinh
Rễ đại bi 30g, ích mẫu 15g. Sắc uống.
Chữa trúng phong sau sinh đẻ
Lá cây đại bi, lá quất hồng bì, sả, ngũ trảo, tỷ lệ đều nhau. Nấu nước tắm.
Bài thuốc chữa bệnh từ mai hoa băng phiến
Trị các chứng bệnh trúng phong, kinh giản, hôn mê, co giật
Công dụng: Khai khiếu hồi tỉnh, dùng một trong các bài:
Chí bảo đơn: Xạ hương 7,5g; chu sa 30g; sừng tê giác 30g; hùng hoàng 30g; đồi mồi 30g; hổ phách 30g; vàng lá 50 lá; băng phiến 7,5g; ngưu hoàng 15; an tức hương 45g. Tất cả nghiền bột mịn, hay làm viên hoàn. Thuốc bột uống mỗi lần 0,8g (5 phân); hoặc 1 hoàn. Ngày uống 1 – 2 lần, uống với nước đun sôi còn nóng.
An cung Ngưu hoàng hoàn: Ngưu hoàng 63g, uất kim 63g, tê giác 63g, hoàng cầm 63g, hoàng liên 63g, hùng hoàng 63g, chi tử 63g, băng phiến 10g, xạ hương 20g. Chế thành thuốc hoàn. Có sản phẩm lưu hành, uống theo liều quy định.
Hạ sốt, chống viêm, giảm đau
Thuốc bột Bằng băng: Băng phiến, bằng sa, huyền minh phấn, chu sa. Tất cả nghiền bột mịn. Dùng bột thuốc thổi vào họng, hoặc bôi vào chỗ đau. Sau khi bôi thuốc, nước bọt sẽ tăng nhiều, ngậm vài phút sau mới nhổ nước bọt đi. Chữa chân răng sưng nhức, loét niêm mạc vòm miệng, trẻ em đang bú bị mụn thành vệt trắng ở miệng (nga khẩu).
Tan màng mộng, sáng mắt
Băng phiến nghiền thật mịn, điểm vào khoé mắt. Trị đau mắt đỏ sinh màng mộng.
Trị viêm tai giữa có mủ
Băng phiến 2,5g; xạ hương 0,5g; chương đơn 10g, mẫu lệ 10g, hoàng liên 10g, long cốt 15g. Tất cả tán bột mịn. Mỗi lần lấy một ít thuốc thổi vào tai.